QURAN OXUMAĞIN ADABI
2024-01-13 11:11:40
Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim
İslam şəriətində adətən hər bir əməl üçün adablar bəyan edilir ki, onlara riayət etməklə o əməlin niyyəti və məqsədi daha yaxşı həyata keçsin. Quran tilavəti Quranda və hədislərdə xüsusi ədəblərin nəzərdə tutulduğu hallardandır. Quran tilavətinin ədəbini ümumilikdə zahiri ədəb və Quran oxumağın batini ədəbinə bölmək olar.
Quran oxumağın zahiri adabı.
1) Dişləri fırçalamağ: Dişləri fırçalamağı Peyğəmbər (s) buyurmuşdur.
2) Quran oxuyarkən dəstəmazlı və pak olmaq.
3) Quran oxumazdan əvvəl Allaha sığınmaq: Qurani-Kərimdə buyurulur: “Quran oxuduğun zaman (sövq edilən şeytandan) Allaha sığın”. (Nəhl surəsi, 98).
4) Qurandan oxumaq: Peyğəmbər (s) buyurdu: “Müshəfdən Quran oxumaq ümmətimin ən yaxşı əməlidir”.
5) Quranı məlahətli səslə oxumaq: Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: "Hər şeyin bir zinəti vardır və Quranın bəzəyi gözəl səsdir".
6) Tartillə birlikdə Quran tilavəti: Quran buyurur: Quranı diqqət və təmkinlə oxuyun. (Muzəmmil surəsi, 4).
Quran tilavətinin ezoterik ritualları (Yəni batini adabları):
1) İlahi kəlamın əzəmətini xatırlamaq: Sözün böyüklüyünü və onun ucalığını xatırladan və Allahın uca ərşindən belə bir kəlam nazil edən məxluqa olan lütfünü xatırlamaq və bunu bəndələrinin anlayışına yaxın etdi və sözlərini hərflərlə geyindirdi ki, məxluqlar onları eşitməyə qadir olsunlar. Əgər Allah kəlamının gözəlliyi və kamilliyi həqiqətini hərf libasları ilə örtməsəydi, nə ərş onu eşitməyə qadir olardı, nə də biz onun təsirində olardıq. Əksinə, onların hamısı hissələrə parçalanardı. Allah Quranda belə buyurur: "Əgər bu Quranı bir dağa nazil etsəydik, sən onun zəlil və parça-parça olduğunu görərdin". (Həşr surəsi/21).
2) Quranın Natiqinin (Sahibinin) böyüklüyünü xatırlamaq: Quran tilavəti zamanı Natiqin qarşısında təzim etməyi unutmayın və xatırlayın ki, oxuduğunuz insan kəlamı deyil, daha doğrusu, günəşin və ayın yaradıcısı olan Allahın kəlamıdır və həmçinin Quranın üz qabığını, səhifələrini və sətirlərini təharətsiz toxunmaq yaraşmaz. Həmçinin, nalayiq sözlər işlədən nəcis dillərdə oxunmağa layiq deyil və əxlaqi çirkinliklərə bulaşmış qəlblər isə onun mənaları ilə əhatə olunmamalıdır. Və əgər qəlbin səhlənkarlığı üzündən qiraətçinin Allah kəlamının təzimində ğəflət edirsə, qiraətdən əvvəl bir saat Allahın sifətləri və əməlləri haqqında düşünməlidir. Bir də bilsin ki, hakimiyyətinin məngənəsində olan birinin sözüdür. Bəziləri Onun lütf və mərhəmətində boğulur, bəziləri isə Onun qəzəbinə düçar olurlar.
3) Qiraət zamanı kədərli olmaq: Allahın Peyğəmbəri (s) buyurur: “Həqiqətən, Quran kədərlə nazil olmuşdur; Odur ki, Quran oxuyanda ağla, ağlamırsansa, kədərli ol”.
4) Huzur qəlblə oxu: Bu o deməkdir ki, o, Quran oxuyarkən dünyəvi düşüncələri və batil məşğuliyyətləri tərk etməli və fikri ilahi kəlam üzərində cəmlənməlidir.
5) Quranın mənalarında düşünmək: Quranın mənasında düşünmək qəlbin hüzurundan başqa bir şeydir. Uca Allah buyurur: Məgər onlar Quranın mənaları haqqında düşünmürlərmi, yoxsa onların qəlblərinə möhürlər vurulub?! (Muhəmməd surəsi/24). Əgər ayə üzərində düşünməyə qadir deyilsə, onu təkrarlamaq məsləhətdir. Bu səbəbdən dini liderlərin ayələri təkrarladıqları dəfələrlə olmuşdur. Ola bilsin ki, bir ayədə bir müddət dayanıblar.
6) Mənanın həqiqətinə diqqət: Quran qiraəti zahiri mənasını dərk etməkdə yalnız təfəkkürlə kifayətlənməməlidir; Daha doğrusu, mənanın həqiqəti aydınlaşdırmağa çalışmalıdır. Belə ki, İlahi sifətləri ehtiva edən ayəyə gəldikdə, məsələn: O, eşidir və görür. (Şura surəsi/11) Bu gözəl ad və sifətlərin mənaları üzərində düşünməlidir ki, bəlkə onların sirləri ona açılsın. Və göylərin, yerin, mələklərin, ulduzların, dağların, heyvanların, bitkilərin, buludların, küləklərin, yağışın və s... yaradılışı kimi İlahi əməllərin bəhs edildiyi ayələrə gəldikdə, Allahın böyüklüyünü xatırlayın və Allahın izzətini hər bir işlərində nəzərə alın. Cənnət və ya cəhənnəmin və ya axirətin digər hallarının təsvirini ehtiva edən bir ayəyə gəldikdə, düşünməliyik ki, bu dünyada olanların axirət nemətləri və müsibətləri qarşısındakı nemət və müsibətlərin maddi dəyəri yoxdur. Bu halda Allahın böyüklüyünü dərk edər və qəlbində Ondan qeyrisindən özünü uzaqlaşdırar ki, Allah onu o dünyanın əzablarından xilas etsin, onu axirətin bərəkət və ləzzətlərinə çatdırsın. Peyğəmbərlərin vəziyyətinə və ümmətin zülmündən və onların öldürülməsindən və döyülməsindən onların başına gələnlərə gəlincə, Allahın ehtiyacsızlığını xatırlasın və bilsin ki, əgər onların hamısı öz ümmətləri ilə birlikdə həlak olsalar, Allahın mülkündə zərrə qədər də olsa, iz buraxmaz.
7) Quranı başa düşmək üçün maneələrin aradan qaldırılmaq: Qurani-Kərimi oxuyan insan Quranın mənalarının başa düşülməsinə mane olan şeylərdən özünü saxlamalıdır. Bu maneələri bir neçə nümunə ilə qeyd edirik: Biri Quranın zühurunun təfsirində durğunluqdur. Digəri isə hərfləri, onların məsrəflərini və qiraət edənlər arasında ümumi olan digər məsələləri araşdırmaq üçün səy, ağlı və idrakını sərf etməkdir; Çünki bütün təfəkkürləri bunun üzərinə atmaq onun mənalarını anlamağa mane olur. Üçüncü maneə, zahiri və batini günahlarda israr etmək və şəhvətlərə uymaqdır ki, bu da qəlbin zülmətinə və həqiqətlərin sirlərini kəşf etməkdən və batil elmin nurunu işıqlandırmaqdan məhrum edir.
8) Allahın xitab etdiyi ünvana diqqət etmək: Quranda müşahidə etdiyi hər bir xitabı oxuyan insan onun xitabı olduğunu zənn etməli və peyğəmbərlərin hər hekayətində bunun ona bir ibrət olduğunu düşünməlidir. Yalnız hekayələri və lətifələri oxumaq deyil; Çünki bütün Quran dünya əhli üçün hidayət, rəhmət, şəfa, təbliğ, nur və doğru yolu göstərəndir.
9) Ürəyin təsirlənməsi: Başqa bir ezoterik ədəb budur ki, Quran oxuyanın qəlbi müxtəlif ayələrin əsərlərindən təsirlənməlidir. Buna görə də Quran tilavəti zamanı hər ayəyə uyğun olaraq onun üçün müxtəlif hallar əldə edilməlidir. O cümlədən, qorxu, kədər, sevinc, xoşbəxtlik, ümid, həsrət və ürəyi açılmaqlıq və s... belə ki, təhdid və vədlər ehtiva edən bir ayəyə gəldikdə, ürəyi narahat olmalı, qorxudan titrəməlidir. Yaxud rəhmətin miqyasına və bağışlanma vədinə dəlalət edən bir ayəyə gəldiyi zaman sevinər və şad olmalıdir. Cənnətin vəsfinə gəldikdə isə qəlbində ona həsrətin təsiri, cəhənnəmin vəsfinə gəldikdə isə onda qorxu əlamətləri görünməlidir. Və izzət və gözəllik sifətlərini və Allah-taalanın adlarını yada saldıqda, özünü alçaldar və Onun böyüklüyünü, qürurunu və bu cür şeyləri xatırlamalıdır. Quran tilavətinin ümumi məqsədi qəlbdə yaranan və ona əməl etmək lazım olan hallara nail olmaqdır, ancaq dili hərəkət etdirmək asan məsələdir.
10) Mənəvi inkişaf və mükəmməllik: Quran qiraətinin mənəvi ədəblərindən biri də odur ki, Quran oxuyarkən onun ruhani halı inkişaf etməlidir; Çünki nadanlardan olmayan və nadanlıq rütbəsindən çıxmış Quran oxuyanların dərəcələri üç növdür: Birinci mərhələ ən aşağı mərtəbədir: O, özünü Allahın hüzurunda dayanıb Quran oxuyan kimi təsəvvür etməsidir və Allah-taala ona baxır, sözlərini eşidir. Və bu zaman o, yaltaqlanır, sorğu-sual edilir, yalvarır və çaş-baş qalır. İkinci mərhələ qəlbində müşahidə etməlidir ki, sanki böyük Allah ona xitab edir və öz lütf və mərhəməti ilə danışır, gözəl işlərə əmr edir və pis işləri görməyi ona qadağan edir. Onun bu zamankı mövqeyi, qorxu, həya, dinləmə və eşitmə mövqeyidir. Üçüncü mərhələ, özünə və qiraətinə fikir vermə; Daha doğrusu, onun bütün iradəsi söz sahibinin üzərində olmalı və düşüncəsi ona xas olmalıdır; Sanki onun gözəlliyini müşahidə etməyə qərq olub, başqa heç nəyi düşünmür. Bu dərəcə isə “Möqərəbin” və “Sadiqin” dərəcəsidir. Və bu iki dərəcədən əvvəl “Əshabun Yəmin” (Saleh yandaşlar) dərəcəsidir ki, bunlardan başqaları qəflət dərəcələridir.
11) Özünüzü günahkar hesab edin: Qabiliyyət və gücünüzdən uzaqlaşın və özünüzü xoşbəxt və yaxşı görməyin. Odur ki, özündə salehlərin vədi və mədhini ehtiva edən bir ayəyə gəldikdə, özünü onlardan hesab etməməli və özünü o vəd əhlindən saymamalıdır. Eləcədə günahkarların məzəmmətini ehtiva edən bir ayəyə gəldikdə, o, bu ayənin xitabının özü olduğunu zənn etməlidir. Həzrət Əmirəlmöminin (ə) təqvalıların vəsfində belə buyurur: “Onlar təhdid və hədə-qorxu olan bir ayəyə gəldikdə, ona qulaq asarlar və cəhənnəmin gurultusunun səsinin qulaqlarına çatdığını zənn edərlər”.
12) Təvazökarlıqla qiraət etmək: Quran buyurur: “Məgər möminlərin qəlblərinin Allahı zikr etmək və haqqdan nazil olan şeylər qarşısında təvazökar olması vaxtı gəlmədimi?”. (Hədid surəsi, 16). İmam Sadiqdən (ə) belə nəql olunur: “Quran oxuyan üçün üç şey lazımdır: Təvazökar bir ürək və boş bir bədən və tənha bir yer. Çünki nə vaxt qəlbi təvazökar olarsa, şeytan ondan qaçar. İnsanın vücudu hər şeydən azad olduğu üçün qəlbi Quran tilavətinə yönəlib və o zaman onda Quranın nurundan və faydalarından məhrum edən heç bir fəsad olmaz. Həmçinin o, xəlvətdə olub məxluqatdan uzaqlaşdıqda batini Allahla təmasda olur və saleh bəndələrinə etdiyi ilahi xitabların şirinliyini tapır, onlara olan lütfünü bilir. Bu zaman, Quran oxuyan, heç bir şeyi istəməz və bundan daha yaxşı bir vaxtı sevməz; Çünki o, birbaşa Rəbbi ilə münacatda olar.
Allah bizlərə bu halı nəsib etsin. Amin.
Ustad Hacı Elşən Badkubei
- Namaz Vaxtları
- Namazın Təqibatı
- Dualar və əməllər
- İslam Təqvimi
Tarix: 19/01/2025
SÜBH AZANI 6:27
GÜN ÇIXMA 8:1
ZÖHÜR AZANI 12:50
GÜN BATMA 17:40
MƏĞRİB AZANI 18:1
GECƏ YARISI 0:3
İnteraktiv Quran
Quranı dinlə
Günün əməlləri
Hazırlayan: U. H. E. Badkubei
Abunə ol
Daima yenilənən dini məqalələrdən xəbərdar ol.
Facebook səhifəmiz