AZAN VƏ İQAMƏ
2024-06-11 14:50:31

 

Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim

 

Məvzu: "Əşhədu Ənnə Əliyyən Vəliyullah" cümləsi azanın bir hissəsidirmi?

 

"Əşhədu Ənnə Əliyyən Vəliyullah", Həzrət Əlinin vilayətinə şəhadət heç vaxt azan və iqamənin bir hissəsi olmayıb və deyildi. Fəqihlər də öz fiqhi kitablarında qeyd etmişlər ki, heç kəs bu şəhadəti azan və ya iqamənin bir hissəsi qəsdi ilə deməsin. Lakin müstəhəbdir ki, insan Peyğəmbərin (s) risalətinə şəhadət verdikdən sonra bu şəhadəti də qeyd etsin; Və bunu azan və iqamənin bir hissəsi hesab etməsin. Seyid İsmayıl Mərəşi “Azanın, iqamənin və üçüncü Şəhadətin Əhəmiyyəti” kitabında böyük sünni alimi və Misir Şeyxi Abdullah Marağinin əsəri olan “Səlafə fi Əmr Xilafəh” kitabından iki hədis nəql edir. Və bu iki hədisdən belə çıxır ki, azan və iqamədə üçüncü şəhadət Allah Rəsulunun (s) zamanından bəri mövcuddur.

 

1- Salman Farsi, Peyğəmbərin (s) dövründə azan və iqamədə Allahın birliyinə və Peyğəmbərin (s) risalətinə şəhadət verdikdən sonra Əmirəl-möminin İmam Əlinin (s) vilayətinə də şəhadət vermişdir. Səhabələrdən biri Allah Rəsulunun (s) hüzuruna gəlib dedi: Ey Allahın Rəsulu, bu gün əvvəl eşitmədiyim bir şey eşitdim. Peyğəmbər (s) dedi: Bu nə məsələdir? Dedi: Salman azan deyirdi. Eşitdim ki, Allahın birliyinə və Peyğəmbərin risalətinə şəhadət verdikdən sonra Əlinin vəliliyinə şəhadət verdi (qeyd edək ki, bu, Qədir hadisəsindən sonra Həccul-Vədardan sonra baş vermişdir). Peyğəmbər dedi: Mən də yaxşı bir şey eşitdim; Yaxşı bir şey eşitmisiniz.

 

2-Həmçinin Əbu Zər Ğafari haqqında rəvayət olunur ki, səhabələrdən biri Peyğəmbərin (s) yanına gəlib dedi: Ey Allahın Rəsulu, Əbuzər Peyğəmbərin (s) şəhadətindən sonra azanda Əlinin vəliliyinə şəhadət verir və deyir: Əşhədu ənnə Əliyyən Vəliyullah” Peyğəmbər (s) buyurdu: Bu belədir. Qədir-Xamda dediyimi unutmusanmı ki, mən kimin rəhbəriyəm, onda Əli (ə) onun rəhbəridir. Kim əhdi pozarsa, şübhəsiz ki, özünə zərər vermiş olur. Hər halda, Əli (ə) “İnnəma vəliyyəkumullah və rəsulu” ayəsinə əsasən Allahın müsəlmanlar üzərində olan vəlilərindən biridir, ayəyə əsasən Əlinin vilayətinə şəhadət vermək, azanın cüzindən hesab etməmək şərtiylə yaxşı bir əməldir.

 

Şiə nöqteyi-nəzərindən Allah Rəsulunun (s) dövründə namaz üçün oxunan azanın mətni belədir: “Allahu Əkbər, Allahu Əkbər, Allahu Əkbər, Allahu Əkbər. Əşhədu ən la İlahə illəllah, Əşhədu ən la ilahə illəllah. Əşhədu ənnə Muhəmmədən Rəsulillah, Əşhədu ənnə Muhəmmədən Rəsulillah. Həyyə ələs-Səlah, Həyyə ələs-Səlah. Həyyə ələl-Fəlah, Həyyə ələl-Fəlah. Həyyə ələl-xəyril-əməl, Həyyə ələl-xəyril-əməl. Allahu Əkbər, Allahu Əkbər. La ilahə illəllah, La ilahə illəllah.” Əgər kimsə bir sözü artırsa və ya azaltsa, haram iş görmüşdür və buna heç bir şəkk-şübhə yoxdur. Olduğu kimi deyilməlidir.

 

Şeyx Səduq deyir: Qədiriyyənin azmış və lənətlənmiş məzhəbi özlərindən rəvayət nəql edib azanda bu cümləni azan və iqamənin vacib hissəsi kimi əlavə etdilər: “Əşhədu ənnə Muhəmməd və Ali Muhəmmədun xəyrul-bəriyyəh” bəziləri: “Əşhədu ənnə Əliyyən əmirəl-mumininə həqqə” cümləsini “Əşhədu ənnə Muhəmmədən Rəsulillah” cümləsindən sonra azan və iqamənin vacib hissəsi kimi qeyd edirlər. Və bu qrupun bəzi hədislərində "Əşhədu ənnə Muhəmmədən Rəsulullah” cümləsindən sonra, “Əşhədu ənnə Əliyyən Vəliyullah” cümləsi azanın vacib hissəsi kimi gəlmişdir. Şeyx Səduq əlavə edir: Şübhə yoxdur ki, Əli (ə) Allahın haqq vəlisi, Əmirəl-möminin, Muhəmməd və Muhəmmədin ailəsi də Xerul-Bəriyyədirlər (yaranmışların ən xeyirlisidirlər). Amma bu cümlələr azanın mahiyyətində deyil.

 

Bu səbəbdən şiə fəqihlərindən heç biri bu cümlənin azandan olduğunu deməmişdir. Şiə nöqteyi-nəzərindən azan, digər şəriət hökmləri kimi, Allah Rəsuluna (s) nazil olmuşdur və bu belə deyil ki, Allah Peyğəmbəri (s) müsəlmanlarla məsləhətləşib və onun filan şəkildə oxumağa qərar verib. İmam Sadiqdən (ə) rəvayət olunur ki, o belə buyurdu: “Azan sizin Peyğəmbərinizə (s) vəhy olaraq nazil oldu və siz elə bilirsiniz ki, o, azanı başqalarından alıb?”

 

Şiələrə aid edilən ittihamlardan biri də budur ki, şiələr “Əşhədu ənnə Əliyyən Əmirəl-möminin” ifadəsini azandan biri hesab bilir və bunun azanda oxunmasının vacib olduğunu deyirlər. Bu ittiham və yalandır. Çünki şiə fəqihlərindən heç biri bu cümlənin azandan olduğunu deməyib və heç biri bunu azan və iqamədə deyilməsini vacib bilmirlər. Sahib Cəvahar deyir: Azanda “Əşhədu ənnə Əliyyən Əmirəl-möminin” cümləsini azan və iqamənin bir hissəsi kimi bilmədən qeyd etməyin, eybi yoxdur. Muhəmmədin Allahın rəsulu olduğuna şəhadət verdikdən sonra Peyğəmbər və Ali peyğəmbərə salavat və salam və rəhmət kəlamlarının zikr edilməsi azanın tərkib hissəsinə zərər vermədiyi kimi, qeyd olunan cümlədə azanın tərkib hissəsinə zərər vermir.

 

Ayətullah Həkim “Müstəmsik əl-Urvə” kitabında da deyir: Şeyx Tusi Həzrət Əlinin (ə) şəhadəti ilə bağlı nəhayət və geniş şəkildə buyurur: Etibarsız rəvayətlər şəhadəti (“Əşhədu ənnə Əliyyən Əmirəl-möminin” cümləsini) azandan sayıb, lakin bu hədisə əməl etmək olmaz. (Yəni qeyd olunan cümləni azanın tərkib hissəsindən saymaq olmaz.) Və kimsə bu cümləni (“Əşhədu ənnə Əliyyən Əmirəl-möminin” cümləsini) azan və iqamədə desə, günah etməmişdir. Amma bilinməlidir ki, bu cümlə nə azan və iqamənin fəzilətinə, nə də azan və iqamənin kamilliyinə səbəb olar. Və Əllamə sözünün davamında deyir: “Əşhədu ənnə Əliyyən Əmirəl-möminin” ifadəsini azan və iqamənin bir hissəsi hesab edən rəvayətlər mötəbər deyil. Daha sonra Ayətullah Həkim deyir: Əgər kimsə bu cümləni mütləq eşq niyyəti ilə desə, eybi yoxdur: Çünki bir hədisdə buyurulur: “Hər kəs azan və iqamədə “Əşhədu ən la ilahə illəllah. Əşhədu ənnə Muhəmmədən Rəsulillah, dedikdən sonra, “Əşhədu ənnə Əliyyən Əmirəl-möminin” cümləsini də deməlidir. Sonra buyurur: İndiki dövrdə “Əşhədu ənnə Əliyyən vəliyullah” cümləsi şiəliyin şüarlarından birinə çevrilib və kimsə bu səbəbdən desə, heç bir problem yoxdur, hətta bəzən azan və iqamədə bu cümlənin qeyd olunması vacib ola bilər.

 

“Əl-Urvə” kitabında qeyd olunur: “Əşhədu ənnə Əliyyən vəliyullah” cümləsini azan və iqamədə demək üçün rəvayətin olmasına ehtiyac yoxdur. Çünki vəlayət risalətin tamamlanmasından, imanın əsaslarından və dinin kamilliyindən biridir və xüsusilə bu dövrdə başqa bir şeyə ehtiyac yoxdur. Çünki bu cümlə şiənin ən aydın şüarı və şiənin ən aşkar nişanəsidir. Buna əsasən, istər azanda, istər qeyri hallarda bu cümlənin zikr edilməsində heç bir problem yoxdur. Təbii ki, bu cümlə azanın tərkib hissəsi deyil və kimsə bunu azandan olması niyyəti ilə desə, haram iş görmüşdür.

 

Tarixin şəhadətinə görə, Əməvilər bütün səylərini Həzrət Əlinin (ə) adını silmək üçün sərf etmişlər. Şiələr Əlinin adını və onun himayədarlığını tarix boyu yaşatmaq üçün “Əşhədu ənnə Əliyyən vəliyullah” ifadəsini və buna bənzər ifadələri azan və iqamədə zikr etməklə düşmənin uğurunun qarşısını almaq üçün hər cür səy göstərmişlər. Fəxr Razi “Fatihə” surəsinin təfsirində “Bismillah”da cəhr (ucadan demək) fiqhi məsələsi haqqında belə deyir: Həzrət Əli (ə) namazlarında uca səslə “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim” deyərdi və onu ucadan deməyə təkid edərdi. Amma Əməvilərin hakimiyyəti və hökuməti dövründə namazda “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim” cümləsini ucadan söyləməyi qadağan etmiş və bu qadağanı çox vurğulamışlar. Onların əngəl törətmələrinin əsas səbəbi isə Əlinin (ə) nişanələrini məhv etməyə çalışmaları idi. Sonra buyurur: Əqli səbəblər bizim fikrimizə uyğundur və Həzrət Əlinin əməlləri də bizim yardımımızdır və hər kim Əlini öz dininə imam edərsə, dinində və həyatında qırılmaz bir zəncirdən yapışmış olar.

 

Əməvilər hakimiyyətdə olduqları zaman İslam ölkəsinin bəzi bölgələrində Həzrət Əlinin (ə) səmimi səhabələrini qətlə yetirir, onu lənətləyir, hətta heç kimə övladlarına Əli adını seçməyə icazə vermirdilər. Əməvi və Abbasilərin Həzrət Əli (ə) və övladı Həzrət Əli (ə) və Sadati Ələvinin başına bəlalar gətirməsi heç kimə sirr deyil. Şiə bu təzyiqlərə qarşı durdu və Əlini unutmadı və azan, iqamə və digər hallarda Əlinin vilayətini qeyd etməklə, Həzrət Əli (ə), Onun xatirəsi və məktəbi sağ qaldı.

 

Vəssəlamu Ələykum Rəhmətullahi və Bərəkatuh.

 

Ustad Hacı Elşən Badkubei